Direct naar artikelinhoud

Hoe het mobieltje steeds minder stoorzender, en steeds meer cultuurverrijker wordt

De Wolfgang-app is een voorbeeld van digitale innovatie in de cultuursector. Het programma geeft luistertips tijdens concerten.Beeld rv

'Zet die telefoon uit', hoorde je altijd bij cultuurbezoek. Het apparaat leidt af of irriteert. Maar tegenwoordig moet de mobiel steeds vaker aan in museum of concertzaal.

'Respectloos', siste de dame in mijn oor. Ik had, vijf jaar geleden, in het museum zo onopvallend mogelijk een foto gemaakt van een schilderij waarvan ik zeker wist dat er geen ansichtkaart van werd verkocht. In die tijd moest je dat stiekem doen, want o wee als een suppoost je betrapte met een telefoon in je hand.

De smartphone zorgt niet meer alleen voor afleiding, maar ook voor diepgang

Fotograferen was in het museum verboden. Ook in de theater- of concertzaal was de smartphone ongewenst. Voor aanvang van een concert klonk de dringende oproep om mobieltjes uit te zetten. De enkeling van wie de ringtone onverwachts de muziek verstoorde, kreeg boze blikken van andere bezoekers toegeworpen.

Maar tijden veranderen. Tegenwoordig moet de smartphone steeds vaker aan tijdens een concert of een bezoek aan het museum. Het mobieltje is niet meer alleen de stoorzender die de concentratie vermindert of andere bezoekers afleidt, het kan het bezoek aan cultuur verrijken.

Neem Museum Voorlinden. Dat zet de mooiste foto's die bezoekers op Instagram posten, op het account van het museum. De prachtige of opmerkelijke plaatjes van kunst zijn een aanmoediging om beter te kijken. En zelf te fotograferen.

Digitale collectie

Bij het Rijksmuseum gaan ze een stap verder. Daar heb je de smartphone zelfs nodig om het uiterste uit een bezoek te halen. Onlangs lanceerde het museum de Rijksmuseumapp, waarin de hele collectie digitaal te vinden is. Je kunt in de app de werken bekijken, details bewaren, uitprinten, eigen collecties samenstellen. Het Rijksmuseum in je broekzak, zo noemt Peter Gorgels, internetmanager van het Rijksmuseum, dat.

Eenmaal in het museum is de app ook wegwijzer langs verschillende periodes of thematische routes, van koloniaal verleden tot muziek. Door middel van een signaal van een zogenoemde 'beacon' weet de app in welke zaal je bent. Tijdens een tour leidt de app je van zaal tot zaal en kies je de werken waarover je informatie wilt beluisteren.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Met de iPad door het Rijksmuseum.Beeld Hollandse Hoogte / Jaco Klamer

Volgens Gorgels is het Rijksmuseum het eerste museum ter wereld dat de hele gedigitaliseerde collectie in een app heeft zitten. Gorgels: "Multimedia zijn in alle musea aanwezig, maar deze vorm - alle werken in een app - is uniek. Tien jaar geleden was dit ondenkbaar, enerzijds omdat de techniek er niet was, anderzijds omdat we anders dachten over het vrijgeven van (rechtenvrije) kunstwerken in hoge resolutie. Kunst was iets heiligs, je mocht er niet zomaar een snor op tekenen. Een museum was een gewijde plek waar je niet zomaar mocht fotograferen. In sommige landen denken ze dat nog steeds. Toen het Rijksmuseum in 2013 weer openging, hebben we ervoor gekozen de collectie zo toegankelijk mogelijk te maken. De collectie is immers van ons allemaal. Fotograferen mag dus."

Er zou een fonds moeten zijn voor digitale innovatie in de cultuursector

Ook orkesten en andere muziekgezelschappen hebben een manier gevonden om de smartphone te omarmen. Zo gaat 29 maart opnieuw The Smartphone Orchestra van muziekuitvinder Steye Hallema klinken tijdens een concert. Daarin krijgen alle smartphones in de zaal een muzikale rol als ze zich aanmelden op een opgegeven internetadres. De geluidjes van de smartphones in de zaal vormen een geluidsdecor, waar de musici op het podium mee kunnen spelen. Vorig jaar deed het Storioni Trio dit, nu gaat het Antwerp Symphony Orchestra een symfonie met het publiek spelen.

Diepgang

Een andere toepassing van de smartphone in de concertzaal is de Wolfgangapp, bedacht door Johan Idema. Bij bepaalde klassieke concerten krijg je ongeveer elke minuut een geschreven luisteraanwijzing op het scherm van de telefoon. Idema: "Vroeger nam mijn oom me mee naar concerten en fluisterde dan dingen in mijn oor: 'Nu op de trompetten letten'. De Wolfgang-app is eigenlijk mijn oom in digitale vorm. De app zorgt in dit geval niet voor afleiding, maar voor diepgang."

Idema zette de applicatie op met ontwerpbureau Fabrique; het VSBfonds en Stichting Doen financierden de productie. "Het vergt veel tijd en expertise om een app te maken. Dat gaat orkesten of concertzalen boven de pet. Nu we het programma kant-en-klaar aanbieden - ook de teksten - zijn ze geïnteresseerd. Dit derde seizoen begeleiden we 170 à 180 concerten, vanavond zelfs op vijf verschillende locaties. Ook in het buitenland is er interesse."

Kansloos

Ook in het werk van theatermaker Jetse Batelaan, die veel voor kinderen maakt, komt de telefoon voor. In de voorstelling 'Kruistocht' deed een geselecteerde groep jongeren mee. Terwijl ze meeliepen in de kruistocht over het toneel, appten ze commentaar, dat het publiek kon lezen. Batelaan maakte ook al eens een voorstelling waarin speciaal gecomponeerde ringtones van oude Nokia's een nieuwe compositie vormden.

Maar Batelaan past ervoor de smartphone in handen van het publiek te leggen. "Ik ben er absoluut tegen dat telefoons aanblijven op de tribune. Theater is een plek waar we even met z'n allen bij elkaar zijn en samen iets meemaken. Als je dan steeds via je smartphone ergens anders kunt zijn, ben ik als theatermaker kansloos. Ik geloof ook dat het goed is voor de jeugd dat die afleiding er even niet is."

Ontschermen, daar denken ze ook over in het Rijksmuseum. Daarom is er in reactie op de alomtegenwoordigheid van de smartphone inmiddels een ander initiatief: leg de smartphone even weg en kom tekenen in het Rijksmuseum. Gorgels: "Je kunt hier juist ook 'ontschermen', zeggen we daarmee. Men komt immers voor de authentieke werken."

Meerdere lagen

Maar het is een feit dat vrijwel iedereen een smartphone heeft. En Gorgels realiseert zich dat musea daar juist op kunnen inspelen. Ook Idema is die mening toegedaan. "De bottleneck is alleen dat het zo moeilijk is om een goede toepassing, zoals een app, te maken. Het vergt veel uitproberen en aanpassen. Voor de meeste cultuurinstellingen is dat te duur en te moeilijk, samenwerking zou een oplossing zijn. Er zou eigenlijk een tijdelijk stimuleringsfonds moeten zijn voor digitale innovatie in de cultuursector, zoals in Engeland."

De opmars van de smartphone is voorlopig niet te stuiten. Idema: "We raken steeds meer gewend aan informatie via meerdere lagen tegelijk. Luisteren via een oortje in een museum, lezen tijdens het luisteren naar een concert. Er is ook al een kunstenaar die via een oortje commentaar geeft op een theatervoorstelling. Er zijn nog talloze mogelijkheden te bedenken waarmee het publiek voor kunst is te interesseren."

Lees ook: 
De smartphone mag aan in de kerk

Intenser, rijker en gelukkiger leven? Zet je smartphone eens uit